Shkruan: Mr.Sc.Refik HASANI
Të lindurit në Medvegjë, Bujanoc, Preshevë dhe hapsira në ish-RSFJ, e që janë sot me qëndrim në Kosovë, do të duhej të regjistrohen në një rubrikë të veqantë në çdo fletëregjistrim. Projekti kapital ku duhen pregaditje të nevojshme për regjistrimin konform standardeve ndërkombëtare. Rëndësia është shumë e madhe, sepse do të evidentohen, projeksionet e popullsisë, planifikimet demografike, në të gjitha fushat. Regjistrimi i rregullt i popullsisë të ekonomisë familjare dhe banesave që pritet të zhvillohet në vitin 2021, do të duhej të fillon pregaditjet me kohë.
Do të dihet saktësisht se kur janë ardhur, prej cilit lokalitet janë, ku janë vendosur dhe gjendja materiale e tyre si kategori. Parashikimi për këtë rubrikë është e nevosjshme veçmas për Shqiptarët e lindur në Mali të Zi, nga Krahina shqiptare e mbetur nënë administrimin e Serbisë, por edhe nga hapsira e ish-ngrehinës artificiale të quajtur jugosllavi. Agjencia e Statistikave të Kosovës është këkesë e kohës që të parashihet një rubrikë e veqantë për të lidurit jashta Kosovës! Mos të lëshohet ky rastë i radhës, pasojat do ti bartim të gjithë, kush më shumë e kush më pak.Kjo nuk është realizura në vitin 2021.
-Të parashifet një rubrikë e veqantë në çdo fletë të regjistrimit civil për banorët e ardhur, ku do të dihej saktësisht se sa banorë nga cili lokalitet a Komune i takojnë.
– Regjistrimi do të ishte tejet me rëndësi dhe me vlera që nuk mundë të maten fare, sepse do të kemi pasqyrën e saktë se sa banorë janë me banim në Kosovë, por konsiderohen si të ardhurit e luftës apo si kategori e të dëbuarve pas qershorit 1999, deri më datën e regjistrimit.
– Do të dihej dhe pranohej edhe zyrtarisht nga të gjitha mekanizmat ndërkombëtarë dhe prej cilit shtet a lokalitet janë të ardhur dhe në cilin shtet dhe Komun janë të vendosur me qëndrim.
– Në bazë rezultateve të përpunuara do të dilet publikisht se çfarë statuti ju takon ksaj kategorie, e jo si deri më tani pa kurfar statuti të definuar, si refugjat, ilegal gjysmë ilegal, të parregulluar, të përkohshëm, si kategori e luftës, apo si banorë që kanë ikur nga mungesa e kushteve apo ka ndodhur ndonjë fatkeqësi elementare natyrore apo!
– Pas përfundimit të këtij projekti përveq që do të dihet dhe pranohet numri i këtyre banorëvë, do të planifikohet se çfarë duhet të ndërmirren për qëndrimin e mëtutjeshëm të tyre në Kosovë dhe do nxirrej se sa është investur për kthimin e tyre në trojet e tyre.
– Deri më tani këto banorë kanë mbetur nën mëshirën e kohës dhe të askujt, disa nuk mundë të regjistrohen, disa janë pa farë qëndrimi të rregullur, disa jetojnë në Kosovë kurse i posedojnë vetëm dokumentat e Republikës së Serbisë, e disa prej tyre posedojn dokumentat e dyfishta.
– Nëse nuk rexhitrohen edhe ksaj here në regjistrimin e dytë, mbesin jashta systemit, por vetëm si të vequar në një rubrikë që më lehtë është të dallohen për ti identifikur, sistemuar, evidentuar dhe numërur saktësishst do të mbesin jashta regjitrave të Kosovës dhe prej nga vijnë.
– Shqiptarët që erdhën dhe vendosën nëpër lokalitete të Kosovës nuk ishin vetëm nga Komuna e Medvegjës, Bujanocit dhe Preshevës, por sa kishte nga këto tri Komuna po aqë e ndosht më shumë ka patur edhe nga qytetet të tjera të serbisë si Beogradi, Nishi, Leskoci, Vranja, Kragujevci por edhe nga Vojvodina si Novi Sadi, Podgorica, Ulqini, Rozhaja, Tivari e vende të tjera. Institucionete e Kosovës lëshuan rastin se në fillim të hyrjes në Kosovës është dashur të pajisen me kartela identifikimi, por si të përkohshme, si që ndodhi në vitin 1999 në Maqedoni. Më lehtë do të dihej dhe do të pranohej numri i atyre që janë si të dëbuar, zhvendosur e shpërngulur Kjo do të ishte mënyra më e mirë e evidentimit dhe pranimit nga të gjitha palët për banorët që po hyn në Kosovë.
Është interes kombëtar të regjistrohen të gjithë, por rubrika të jetë e veçantë
Evidentimi dhe pranimi i banorëve shqiptarë që kanë filluar të banojnë në Kosovë pas qershorit 1999, nuk është trajtuar evdentimi i ksaj kategorie nga Krahina shqiptare e mbetur nënë administrimin e serbisë. Rexhistrimi i cili do të mbahet në vitin 2021 domosdo duhet ti përfshij edhe të dëbuarit, zhvendosuri e shpërngulurit shiptarë jo vetëm nga tri Komunat por edhe nga e tërë ngrehina e hapsirës së ish-Jugosllavisë. Rubrika duhet të parashef rubrikën e veqantë për të ardhurit pas qershorit 1999. Me këtë do të identifikohet a jan të ardhur para apo pas qershorit 1999. Kur dihet mirëfilli se në Kosovë nuk është organizuar rexhistrimi i popullatës tri dekada. Pra, regjistrimi i fundit i mbajtur në vitin 1981, ku prej atëher kemi një fluks të madh të ardhurish nga pjesët tjera jashta kufijve të Kosovës. Me këtë rexhistrim do të dihet dhe pranohet botërisht, saktësisht sa banorë kemi të ardhur që janë të lindur jashta territorit të Kosovës e që sot jetojn në Kosovë. Duke pasur parasysh nevojën, arsyen e pallogaritshme që të dihet sa banorë janë. Ky rexhistrim është dashur të organizohet në vitin 2011,por për arsye të ndryshme nuk ishte e mundur të organizohet. Kjo është një nga mundësit e humbura që nuk mundë të kthehet prapa. Nuk mundë të kthehet as domosdoja e evidentimit kur kan hyr në kufijt e Kosovës. Rasti i tretë mundë të them edhe historik që nuk guxon të humbet dhe të lëshohet.
Rëndësia e regjistrimit
Do të kishte rëndësi të jashtëzakonshme nëse do të kishim pasqyrën e saktë se sa banorë jan me banim të ardhur nga Krahina shqiptare e mbetur nënë admisitrimin e serbisë dhe haspira tjera të ngrehinës së quajtur Jugosllavi. Sikur të diheshin dhe të pranoheshin këta banorë që nga fillimi i banimit në Kosovë sot nuk do të kishim një çrreguillim të rexhistrimit civilë të tyre. Do të përfitonim në ndihma, vendosje në strehimore të përkoshme do të investohej në kthimin e tyre. Gabimi është edhe pse me kohë nuk është bërë vendoja në banim kolektiv për shumë arsye të njohura e të panjohura. Sikur të veprohej në mënyrën më adekute kjo kategori veçmas e të dëbuarëv, zhvendosurëve e shpërngulurëvetë luftës do të përfitonin.
Do të dihej dhe pranohet edhe zyrtarisht se sa banorë janë.
Kjo kategoria që jetojn sot në Kosovë ishin sikur të të jenë të askujt, sepse në Kosovë fare nuk mundë të rexhistrohen e as ti gëzojn gjërat që dalin nga ky regjistrim, si: ta gëzojn të drejtën e një pensioni të pleqërisë, të invalidi të punës, të regjistrohen për marrjen e patent shoferit, të aplikojn për banesa të banimit social etj. Për shakë që nuk u bë evidentimi dhe pranim i numrit të saktë nuk u integruan ashtu si duhet, nuk pati përpjekje dhe stategji për inegrim, ri-sozializim në shoqërin kosovare. Kjo kategori jo që nuk po mundë të votojnë, por edhe as të jenë të votuar.Deri më tani jemi mbetur pa kurrfarë statuti, si refugjatë i luftës, katastrofës elementarë natyrore. Ne ende jemi me një qëndrim ilegal, gjysëm ilegal,me qëndrim të përkoshëm, apo të përheshëm. Ne si individë duhet më vullnet ton personal apo familja duhet të kthehemi. Kosova duhet t’na detyroj ligjërisht të kthehemi prej nga kemi ardhur. Beogradi, Podgorica duhet të kërkon nga ne kthehemi apo të presim deria sa Prishtina me Beogradin e t’i stabilizojnë marrëdhëniet në mes veti dhe ne do të jemi çështje e reciprocitetit. Nuk duhet të presim nga asnjë nga këto që u përmendën, por edhe as nga faktori politik ndërkombëtarë që të ndërmarë diçka konkretisht në këtë drejtim. Vështërsi është se një pjesë është pajisur me letërnjoftim të UNMIK-ut, kurse tash me ligje të reja i kontestohet kjo. Edhe një dihet të mirret për bazë, që të gjithë shqiptarë në ish-RSFJ duhet të gëzojnë të njëtën kohë t’i posedojnë dhe t’i ruajmë dy nënështetësi. Nëse nuk hyn edh ksaj here në sistem të regjistrimit në vitn 2021,si do të llogaritemi ne banorët, do të mbetemi jashta rregullave dhe evidencave civile shumë të vlefshme. Kur ksaj i shtojmë po këta banorë që pas vitit 1999 jetojn në Kosovë edhe pse ishin banorë të ish-RSFJ-së,shumë vështirë e kan të kthehen apo të vazhdojn të evidentohen si banorë të atyre lokaliteteve amë. Beogradi nuk dëshiron të dihet numri i kësaj kategorie asnjëherë, por sa më shumë të ngatërrohet dhe të humben gjurmëtë e ksaj statistike shum të vlefshme për çdo shoqëri. Nëse bëhet kjo rubrikë për llogaritjen e saktë nga një istitucion si që është Agjencia e Statistikave të Kosovës. Prandaj ky shkrim autorial le të luaj sado pak, rolin që publikisht po shtrohet dmosdoshëmri për një rubrikë të veqantë për këtë kategori jo të vogël.
Ky verzion i këtij punimi është paraqitur edhe në një sesion shkencor të organizuar nga Instituti Albanologjik i Prishtinës.